در عصر حاضر از مصرف فولاد به عنوان یکی از شاخص‌های مهم برای سنجش رونق صنعتی و توسعه‌یافتگی کشورها یاد می‌شود، زیرا این فلز ماده اولیه اساسی و نخست بسیاری از فعالیت‌های صنعتی و اقتصادی از جمله ساخت‌وساز، خودروسازی و لوازم خانگی به شمار می‌آید. همین امر موجب شده تا تقاضا و مصرف این فلز در جهان روندی صعودی را طی کند و صنعت فولاد امروز به یکی از بخش‌های استراتژیک و اساسی در اقتصاد و تجارت بین‌الملل بدل شود.
در سال‌های اخیر ایران نیز در حوزه تولید فولاد رشد قابل توجهی را تجربه کرده است. کشوری که روزی واردکننده فولاد به شمار می‌رفت هم‌اکنون در زمره ۱۰ تولیدکننده بزرگ فولاد جهان قرار گرفته است و چشم‌اندازهای بزرگی را در زمینه افزایش آمار تولید و ارتقای جایگاه جهانی خود دنبال می‌کند. بخش بزرگی از فولاد تولید شده در کشور در صنایع پایین‌دستی به مصرف می‌رسند و بخش دیگر به شکل شمش فولاد و یا محصولات فولادی به بازارهای بین‌المللی صادر می‌شوند.
اگرچه در سال‌های اخیر آمار تولید فولاد ایران، اغلب روندی صعودی داشته است، اما مصرف این فلز در کشور به سبب بروز نوسانات اقتصادی و تاثیر آن بر رونق یا رکود صنایع بزرگ مصرف‌کننده این فلز از جمله ساخت‌وساز و خودروسازی، تغییرات قابل توجهی را تجربه کرده است. این مسئله چالش‌های اساسی را برای فعالان بخش بازار و صنعت در خصوص پیش‌بینی بازار فولاد ایران در سال‌های آینده ایجاد می‌کند.
گزارش حاضر، شرایط کلی صنعت فولاد جهان و ایران و نیز بازار مصرف این فلز را به صورت مفصل و تحلیلی مورد ارزیابی و بررسی قرار می‌دهد و با ارزیابی آمار تجارت بین‌المللی کشور در سال‌های اخیر، اطلاعاتی را پیرامون میزان واردات و صادرات غیرمستقیم فولاد در قالب محصولات ساخته‌شده ارائه می‌کند.
این گزارش در گام نخست، میزان مصرف فولاد در کشور و تغییرات آن را در سال‌های اخیر به تفکیک صنایع و بسته به شرایط اقتصادی کشور مورد بررسی قرار می‌دهد و در گام دوم سناریوهای مختلفی برای ارزیابی مصرف فولاد در سال‌های آتی به تصویر می‌کشد. در این سناریوها، ملاک و معیار، شرایط فعلی صنایع مختلف از جمله خودروسازی، لوازم خانگی و ساختمان‌سازی و اهداف و چشم‌اندازهای تعیین‌شده برای توسعه آن‌ها در اسناد بالادستی است. اگرچه برخی این اهداف فاصله چشمگیری را با شرایط فعلی صنعت و اقتصاد کشور دارند، اما تحقق آن‌ها از دو جنبه توسعه ظرفیت‌ها و رشد تولیدات به میزان قابل توجهی موجب رشد مصرف فولاد در کشور خواهد شد.
در سناریوهای یاد شده مصرف فولاد کشور در سال‌های آینده بر مبنای میزان تحقق چشم‌اندازها برای صنایع مختلف مورد بررسی قرار گرفته است. در واقع این گزارش با ارائه اطلاعاتی پیرامون پیش‌بینی میزان مصرف فولاد در سال‌های آینده به تفکیک صنایع مختلف، این فرصت را به فعالان صنعت و بازار فولاد کشور می‌دهد تا سیاست‌های و برنامه‌های خود را در زمینه تامین مواد مورد نیاز و یا عرضه محصولات جدید در سال‌های آینده به بهترین شکل طرح‌ریزی و اجرا کنند.
نگاهی به بازار جهانی فولاد
فولاد به سبب کاربردهای گسترده در صنایع مختلف، امروز کالایی استراتژیک در دنیا محسوب می‌شود که بخش بزرگی از مبادلات تجاری جهان را به خود اختصاص داده است. رشد روز افزون آمار جهانی تولید و مصرف فولاد خود گویای اهمیت روزافزون این فلز در تامین مایحتاج زندگی و فعالیت بشر است. با توجه به چشم‌انداز رشد جمعیت جهان و به دنبال آن افزایش تقاضا برای کالاهای مصرفی و همچنین توسعه ظرفیت‌های صنعتی در سال‌های آتی، بدیهی است تقاضای جهانی فولاد نیز در سال‌های آتی افزایش خواهد یافت. اهمیت این فلز امروز به قدری افزایش یافته است که بسیاری از کشورها سرمایهگذاریهای گسترده‌ای را در حوزه توسعه ظرفیت‌های تولید فولاد داشته‌اند، به گونه‌ای که حتی بسیاری از کشورهایی از منابع و ذخایر معدنی سنگآهن برخوردار نیستند اقدام به واردات قراضه یا سنگآهن و تولید فولاد می‌کنند. در این بخش از گزارش، ذخایر معدنی سنگآهن دنیا و پراکندگی آن‌ها، بزرگترین تولیدکنندگان سنگآهن، آهن اسفنجی و فولاد و حجم تجارت جهانی این محصولات بر حسب ارزش و تناژ مورد بررسی و ارزیابی قرار می‌گیرد.
نگاهی به بازار داخلی فولاد کشور
ایران کشوری برخوردار از ذخایر بزرگ و متعدد سنگآهن است و یکی از بزرگترین دارندگان منابع انرژی فسیلی جهان به شمار می‌آید. این پتانسیل‌ها در کنار موقعیت جغرافیایی استراتژیک و دسترسی به آب‌های آزاد، فرصت بسیار مناسبی را برای تولید فولاد با کمترین هزینه و حضور در بازارهای بین‌المللی این فلز ارزشمند ایجاد می‌کند.
با توجه به این پتانسیل‌ها و سرمایهگذاریهای صورت گرفته، تولید فولاد در ایران در سال‌های اخیر رشد چشمگیری را تجربه کرده است. با این حال این صنعت با چالش‌هایی از جمله عدم توازن حلقه‌های زنجیره و در نتیجه محدودیت تامین مواد اولیه، بهره‌وری و انرژی دست به گریبان است که آینده صنعت فولاد را با چالش‌هایی مواجه می‌سازد. این بخش از گزارش، ذخایر سنگآهن و آمار تولید سنگآهن، آهن اسفنجی و فولاد خام ایران را مورد بررسی قرار می‌دهد و به ارزیابی آمار واردات و صادرات فولاد ایران در سال‌های اخیر می‌پردازد.
بررسی صنایع مصرف‌کننده فولاد
سیاست‌گذاری مناسب در خصوص سرمایه‌گذاری در توسعه ظرفیت‌های صنعتی و تکمیل زنجیره‌های ارزش محصولات تاثیر بسزایی را در رشد و بهبود شاخص‌های اقتصادی کشور خواهد داشت. بررسی آمارها نیز نشان می‌دهد ظرفیت‌های تولید در اغلب صنایع کشور در دو دهه اخیر رشد چشمگیری داشته‌اند. با این حال بررسی و ارزیابی آمار تولید محصولات صنعتی کشور حاکی از آن است که بخش صنعت متاثر از عوامل متعددی مانند شرایط اقتصادی، تحریم‌ها و سیاست‌گذاری‌ها، متحمل نوسانات بزرگی شده است. در این بخش، روند توسعه ظرفیت‌ها و آمار تولید صنایع بزرگ کشور، شامل صنایع دریایی، صنایع خودروسازی، صنایع ریلی، صنایع غذایی و آشامیدنی، صنایع شیمیایی، دارویی و بهداشتی، صنایع ساختمانی، صنایع نفت و گاز، صنایع لوازم خانگی، صنایع ماشین‌آلات و تجهیزات صنعتی، صنایع تولید لوازم مصرفی بادوام، صنعت ساختمان‌سازی شامل ساختمان‌های مسکونی، اداری و تجاری و صنعتی و در آخر کشاورزی شامل شامل زراعت، دام‌پروری، جنگل‌داری و ماهی‌گیری مورد بررسی قرار می‌گیرد. همچنین با توجه به اهمیت لجستیک و زیرساخت در ارتقای سطح رفاه و تولید، در این بخش، روند توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل، زیرساخت‌های انرژی شامل آب، برق و گاز و زیرساخت‌های شهری مورد بررسی قرار می‌گیرند.
بررسی مصرف فولاد صنایع مصرف‌کننده
دنیای امروز دنیایی آمیخته با فولاد است. در تولید اغلب محصولات صنعتی، فولاد به شکل‌های مختلف به کار گرفته می‌شود، چنان که بخش اعظم وزن محصولات صنایعی مانند خودروسازی، ماشین‌آلات و تجهیزات، لوازم خانگی، صنایع ریلی و صنایع دریایی به فولاد به کار رفته در آن‌ها تعلق دارد. در تولید محصولات غذایی و آشامیدنی و شیمیایی نیز فولاد ماده اولیه مهمی برای بسته‌بندی محصولات به شمار می‌آید. همچنین با توجه میزان محصولات فولادی به کار رفته در احداث ساختمان‌ها از جمله تیرآهن و میلگرد، توسعه ظرفیت‌های صنعتی مستلزم احداث ساختمان‌ها و تاسیسات بزرگ و کوچکی است که این امر خود مصرف بالای فولاد را می‌طلبد. در این بخش، میزان فولاد به کار رفته در تولید و توسعه ظرفیت‌های صنعتی، به تفکیک صنایع مختلف مورد بررسی قرار می‌گیرد. همچنین با توجه به سناریوهای پیش‌روی این صنایع در سال‌های آتی، میزان مصرف فولاد، براساس ارزش و تناژ، در توسعه و تولید آن‌ها مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.
بررسی واردات و صادرات غیرمستقیم فولاد
با توجه به سهم بالای فولاد در تولید کالاها و محصولات صنعتی، تجارت این محصولات موجب می‌شود تا سالانه حجم قابل توجهی فولاد به شکل غیرمستقیم و در قالب محصولات ساخته‌شده به کشور وارد یا از کشور صادر شوند. با توجه به ارزش افزوده بسیار بالاتر محصولات ساخته‌شده نسبت به محصولات نیمه‌ساخته، قطعا تولید این محصولات به جای خریداری آن‌ها از کشورهای خارجی و سپس در گام بعدی حرکت در مسیر صادرات، تاثیر قابل توجهی را بهبود شاخص‌های اقتصادی کشور دارد. در این بخش از گزارش، میزان ارزش و تناژ فولاد مصرف شده در محصولات وارداتی و صادراتی کشور از جمله ماشین‌آلات و تجهیزات، محصولات صنعت خودرو، تجهیزات ساختمانی و زیرساختی و محصولات شیمیایی و غذایی مورد بررسی قرار گرفته است.
