مس به سبب برخورداری از خواص و ویژگی‌های منحصر به فرد، همواره یکی از فلزات پرکاربرد در زندگی بشر بوده است، به گونه‌ای که با توجه به قدمت مصنوعات مسی یافت شده در دنیا که به بیش از ۸۷۰۰ سال پیش از میلاد مسیح می‌رسد، مس احتمالا قدیمی‌ترین فلز مورد استفاده انسان محسوب می‌شود. در عصر کنونی نیز فلز مس پس از فولاد و آلومینیوم سومین فلز صنعتی پرمصرف در جهان محسوب می‌شود و بخش اعظم کاربرد آن به تولید سیم و کابل‌های برقی و ارتباطی و ساخت لوازم برقی و وسایل الکترونیکی تعلق دارد.
در گزارش پیش‌رو، به بررسی و ارزیابی صنعت مس در جهان و ایران و بازار مصرف این فلز در کشور پرداخته می‌شود. روشن است که با توجه به مسیر تحولات فعلی جهان که به سمت دیجیتالی و هوشمندشدن و نیز توسعه روزافزون صنعت برق حرکت می‌کند، اهمیت این فلز در سال‌های آتی افزایش خواهد یافت، به گونه‌ای که حتی از فلز مس به عنوان فلز آینده نام برده می‌شود. این مسئله موجب می‌شود تا در بازارهای جهانی، فلز مس به بازاری استراتژیک و مهم تبدیل شود. در چنین شرایطی باید در نظر داشت ذخایر جهانی مس با محدودیت‌های زیادی مواجه است و این امر، مزیت و فرصت‌های اقتصادی بسیار مناسبی را برای کشورهای برخوردار از منابع معدنی مس ایجاد می‌کند تا با سرمایهگذاری در توسعه زنجیره مس خود، در بازار جهانی این فلز ارزشمند نقش‌آفرینی کنند. ایران در زمره کشورهایی قرار می‌گیرد که ذخایر معدنی بزرگ مس را در خود جای داده است. رشد آمار تولید و صادرات فلز مس کشور در سال‌های اخیر خود گویای سرمایه‌گذاری‌های قابل توجه انجام شده در این عرصه است.
با توجه به کاربردهای گسترده فلز مس در ساخت کالاها و محصولات، سالانه حجم قابل توجهی مس در تولید کالاهایی مانند سیم و کابل، تجهیزات توزیع و کنترل برق، خودرو، ماشین‌آلات صنعتی، لوازم خانگی و … به مصرف می‌رسد. روشن است رشد تولید این محصولات تاثیر بزرگی را بر بازار مصرف مس در کشور و تکمیل زنجیره این فلز ارزشمند خواهد داشت. در همین راستا در این گزارش براساس شرایط فعلی صنایع مختلف کشور از جمله ساخت‌وساز، خودروسازی، لوازم خانگی و … و چشم‌اندازها و اهداف پیش‌بینی‌شده برای آن‌ها، سناریوهای مختلفی برای ارزیابی میزان مصرف مس در کشور در سال‌های آتی ترسیم می‌شود که با توجه به دقت بالای آمار مورد استفاده و قابل تفکیک بودن بخش‌های مختلف مصرف‌کننده مس، می‌تواند اطلاعاتی مفید و کاربردی را برای فعالان حوزه مس کشور در حوزه پیش‌بینی بازارهای مصرف ارائه کند.
نگاهی به بازار جهانی مس
این بخش از گزارش در گام نخست به بررسی ذخایر معدنی مس جهان می‌پردازد و سپس میزان تولید، مصرف و تجارت کاتد مس را در دنیا مورد بررسی قرار می‌دهد. امروز بسیاری از کشورهای در حال توسعه، اجرای طرح‌های برق‌رسانی و زیرساختی را یکی از اولویت‌های سیاست‌گذاری‌های خود قرار داده‌اند و این مسئله با توجه به نقش بی‌بدیل مس در احداث و ایجاد زیرساخت‌ها، به خصوص زیرساخت‌های انتقال و توزیع برق، محرک قدرتمندی برای بازار جهانی مس محسوب می‌شود. این مسئله در کنار مسیر تحول جهان به سمت برقی‌سازی و هوشمندسازی موجب می‌شود تا سالانه به تقاضای جهانی محصولات و کالاهای برقی افزوده شود که این مسئله موجب رشد مصرف مس در دنیا خواهد داشت. این دو عامل در کنار محدودیت‌های منابع معدنی مس موجب می‌شود تا بازار جهانی مس با کسری عرضه در مقابل تقاضا مواجه شود. مسئله‌ای که فلز مس را به کالایی استراتژیک و حیاتی در اقتصاد دنیا بدل ساخته است و موجب شده تا قیمت جهانی این فلز با سرعت بالایی افزایش یابد.
نگاهی به بازار داخلی مس
در این بخش از گزارش، به بررسی اجمالی ذخایر مس و روند آمار تولید و تجارت کاتد مس کشور پرداخته می‌شود. ایران به لحاظ دارا بودن ذخایر معدنی مس، رتبه هفتم جهان را به خود اختصاص داده است و کشوری برخوردار و ثروتمند در این زمینه محسوب می‌شود. با این حال به عقیده کارشناسان این حوزه، آمار تولید مس کشور فاصله زیادی با ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های موجود دارد و لازم است تا رویکردهای جدی‌تری در زمینه اکتشافات، خصوصا اکتشافات عمیق و توسعه ظرفیت‌های زنجیره تولید مس در کشور صورت پذیرد. با توجه به شرایط ویژه بازارهای جهانی، صنعت تولید مس کشور فرصت و مزیت قدرتمندی برای بهبود شاخص‌های اقتصادی کشور، خصوصا در شرایط تحریمی محسوب می‌شود.
بررسی صنایع مصرف‌کننده مس
در این بخش روند توسعه ظرفیت‌ها و تولید صنایع بزرگ کشور شامل صنایع نفت و گاز، پالایشگاه و پتروشیمی، خودروسازی، غذایی و آشامیدنی، شیمیایی و دارویی، ماشین‌آلات و تجهیزات صنعتی، لوازم خانگی و کالاهای مصرفی بادوام، صنعت کشاورزی و همچنین توسعه زیرساخت‌های مختلف از جمله زیرساخت‌های انرژی و حمل و نقل مورد بررسی قرار گرفته است. روشن است توجه به پتانسیل‌ها و ظرفیت‌های طبیعی و معدنی کشور و سرمایهگذاری در توسعه ظرفیت‌های صنعتی و تکمیل زنجیره‌های ارزش از اهمیت بسیار بالایی در رشد اقتصاد ایران برخوردار است. بررسی آمارها نیز حاکی از سرعت بالای روند توسعه ظرفیت‌ها در بسیاری از صنایع کشور در دو دهه اخیر است. با این حال آمار تولد کالاها و محصولات صنعتی کشور متاثر از عواملی مانند شرایط اقتصادی و تحریم‌ها روند پرنوسانی را در سال‌های اخیر تجربه کرده است.
بررسی مصرف مس در صنایع مصرف‌کننده
لوازم و تجهیزات الکتریکی امروزه به عضو جدایی‌ناپذیر زندگی و فعالیت بشر تبدیل شده‌اند و در این بین مس نقشی کلیدی را ایفا می‌کند. در ساخت هر خودروی معمولی به طور متوسط بین ۱۰ تا ۲۰ کیلوگرم مس به شکل سیم و یا تجهیزات برقی مصرف می‌شود. در کالاهایی ماند لوازم خانگی و تجهیزات صنعتی نیز الکتریسیته منبع اصلی تامین انرژی به شمار می‌آیند و به همین سبب بسته به نوع کاربرد، از فلز مس به اشکال مختلفی در ساخت آن‌ها استفاده می‌شود. به علاوه احداث هر ساختمان و واحد صنعتی مستلزم به‌کارگیری میزان قابل ملاحظه‌ای سیم و کابل و تجهیزات برقی است که ماده اولیه ساخت آن‌ها را مس تشکیل می‌دهد. با توجه به موارد یاد شده، روشن است توسعه ظرفیت‌های صنعتی کشور و رشد آمار تولید محصولات یادشده سبب می‌شود که مصرف مس در کشور روندی افزایشی را تجربه کند. به این عدد باید میزان مس مصرف شده در توسعه زیرساخت‌ها، به خصوص زیرساخت‌های توزیع و انتقال برق را نیز افزود. در این بخش از گزارش، تاثیر فعالیت صنعت ساختمان‌سازی، توسعه ظرفیت‌های صنعتی و فعالیت صنایع بر مصرف مس در کشور مورد بررسی قرار می‌گیرد و سناریوهایی پیرامون آینده میزان مصرف مس ترسیم می‌شود.
بررسی واردات و صادرات غیرمستقیم مس
در این بخش آمار تجارت بین‌المللی کشور به تفکیک صنایع و محصولات مختلف و تاثیر آن‌ها بر واردات و صادرات غیرمستقیم مس کشور مورد بررسی قرار می‌گیرد. با توجه به گره خوردن زندگی و فعالیت بشر به استفاده از برق و کالاهای الکتریکی، سهم زیادی از تجارت اغلب کشورها به لوازم و محصولات الکتریکی، تجهیزات کنترل و توزیع برق و سیم و کابل اختصاص دارد. نکته مهم در این حوزه آن است که ایران به سبب دسترسی نداشتن به فناوری‌ها و دانش لازم برای تولید این محصولات، بیشتر کشوری واردکننده لوازم الکترونیکی به حساب می‌آید که این مسئله موجب می‌شود تا سالانه مقدار زیادی مس به شکل غیرمستقیم به کشور وارد شود. در مقابل صادرات غیرمستقیم مس کشور بیشتر به کالاهایی تعلق دارد که به لحاظ تکنولوژی در زمره کالاهای سطح بالا قرار نمی‌گیرند.
